Historia stosunków rosyjsko-ukraińskich wskazuje na długotrwałą, systematyczną i dobrze udokumentowaną praktykę przywłaszczania ukraińskiego dziedzictwa kulturowego. Od okresu średniowiecza po XX wiek władze rosyjskie — najpierw księstwa i struktury imperialne, a następnie państwo sowieckie — konsekwentnie wywoziły, centralizowały i przekształcały ukraińskie dobra kultury. Zjawisko to nie stanowiło pojedynczych epizodów, lecz było elementem kompleksowej polityki tworzenia własnego kanonu kulturowego poprzez asymilację dziedzictwa innych narodów, w szczególności Ukrainy.

Niniejszy tekst stanowi rozważanie analityczne nad artykułem Krytyka Polityczna pt. „Polska robi wszystko, żeby wyhodować u siebie ukraińskie faszystowskie bojówki”

Współczesna Polska, stając się jednym z głównych krajów przyjmujących uchodźców i migrantów z Ukrainy, znalazła się w sytuacji kulturowego oraz politycznego testu dojrzałości. Od 2014 roku, a szczególnie po pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku, Polacy okazali bezprecedensową solidarność — otworzyli granice, domy i szkoły. Jednak, jak zauważa autor artykułu opublikowanego na łamach Krytyki Politycznej, początkowa euforia empatii ustępuje dziś miejsca zjawiskom dystansu, niechęci i dyskryminacji. Publicysta pisze prowokacyjnie, że Polska „robi wszystko, by wyhodować u siebie ukraińskie faszystowskie bojówki” — jest to metafora ostrzegawcza, lecz zarazem symptomatyczna dla napięć, które ujawniają się w relacjach między większością a migrantami.

Tekst ten należy rozpatrywać nie jako publicystyczny wybuch emocji, lecz jako diagnozę społecznych procesów marginalizacji. Autor wskazuje, że w polskich szkołach dzieci ukraińskie coraz częściej spotykają się z agresją słowną, symbolicznym wykluczeniem i stygmatyzacją. Obraźliwe hasła typu „Wołyń – pamiętamy” czy „wracaj do siebie” są nie tylko formą przemocy symbolicznej, lecz także świadectwem utrwalonych w pamięci zbiorowej stereotypów. W tym sensie, zjawisko dyskryminacji migrantów ukraińskich jest kontynuacją długiej historii polskich trudności w integracji mniejszości – od II Rzeczypospolitej po współczesność.

Od początku 2022 roku wojna zmieniła życie milionów ludzi w Ukrainie, w tym polskiej diaspory na południowym wschodzie kraju. W obliczu trudnych wyzwań nie zanikła jednak potrzeba pielęgnowania języka, kultury i edukacji. Wręcz przeciwnie – narodziła się silniejsza potrzeba współpracy między Polonią Berdiańska a Zaporoża.

Kluczowym elementem współpracy jest stworzenie korporacji kulturalnej, formalnej struktury integrującej doświadczenia i zasoby obu organizacji. Takie korporacje pełnią rolę znacznie większą niż organizowanie wydarzeń. Pozwalają łączyć kompetencje i zasoby, zwiększając profesjonalizm projektów; zapewniają stabilność i trwałość inicjatyw, nawet w obliczu kryzysu; umożliwiają planowanie długofalowej edukacji i kultury, a także tworzenie przestrzeni dialogu i pamięci historycznej, w której historia i tradycja nie giną, lecz są przekazywane kolejnym pokoleniom.

Partnerstwo nawiązało Polskie Kulturalno-Oświatowe Towarzystwo „Odrodzenie” w Berdiańsku oraz Towarzystwo Kultury Polskiej im. św. Jana Pawła II w Zaporożu. Jego celem jest nie tylko rozwój języka polskiego i kultury w regionie, ale także budowanie społeczności świadomej własnej historii i tradycji.

Wspólne działania obejmują kursy edukacyjne, wydarzenia kulturalne, wymianę doświadczeń oraz wsparcie nauki online i stacjonarnej. Dzięki temu polska społeczność może zachować swoją tożsamość, rozwijać kompetencje językowe i kulturowe oraz uczestniczyć w życiu społecznym mimo trudnych warunków wojennych.

Ihor Humeniak wstąpił do Sił Zbrojnych Ukrainy na początku pełnoskalowej inwazji Rosji. 28 grudnia 2022 roku trafił do rosyjskiej niewoli. Jednym z miejsc, gdzie był przetrzymywany, był okupowany Berdiańsk. W rozmowie z „Halytskyi Korespondent” opowiedział o warunkach w miejscowym areszcie śledczym.

Okazuje się, że wśród więźniów byli nie tylko żołnierze, ale też cywile przechodzący „filtrowanie”: uczestnicy ATO i duchowni. Ihor spędził w dużej celi pojedynczej pół roku. Była woda i toaleta, ale brakowało papieru toaletowego. Więźnia karmiono trzy razy dziennie, ale na szczęście nie stosowano przemocy fizycznej, co odróżniało Berdiańsk od innych więzień.

W 2025 roku uczniowie w Polsce otrzymali możliwość zdawania egzaminu maturalnego z języka ukraińskiego jako języka obcego. Decyzja ta, choć z pozoru dotyczy wyłącznie sfery edukacyjnej, ma znacznie szersze konsekwencje społeczno-kulturowe i polityczne. Po pierwsze, włączenie języka ukraińskiego do systemu matury formalnie uznaje jego status w polskiej przestrzeni edukacyjnej, wyprowadzając go z dotychczasowej marginalizacji. Po drugie, stanowi istotny element polityki integracyjnej wobec obywateli Ukrainy, którzy w ostatnich latach stanowią znaczącą część populacji Polski.

Rosyjska okupacja oznacza nie tylko fizyczną izolację, lecz także systematyczną indoktrynację i represję wobec wszystkiego, co ukraińskie. Zakaz języka, zmiana programów szkolnych, kontrola internetu i przymusowe nadawanie rosyjskich paszportów stanowią elementy większego projektu – kultywowania „ruskiego miru” jako ideologii podporządkowania i wymazania odrębnej tożsamości narodowej.

To nie są odosobnione praktyki, lecz planowa polityka rusyfikacji, której celem jest wychowanie „nowego obywatela” lojalnego wobec okupanta. Represje wobec młodych ludzi, którzy starają się zachować ukraińskość – choćby w języku – pokazują, że walka o tożsamość ma dziś charakter dosłownie egzystencjalny.

Kiedy 24 lutego 2022 roku o czwartej nad ranem — w chwili, gdy większość piętnastoletnich dziewcząt śni o balu na zakończenie szkoły, o badaniach w ramach Młodej Akademii Nauk, o pierwszym pocałunku — w oknie Berdiańska pojawiło się światło eksplozji. To, co miało być tylko kolejnym dniem młodzieńczych planów, zostało brutalnie przerwane. Dla Marii (imię zmienione, by chronić tożsamość) początek rosyjskiej okupacji nie był abstrakcją z telewizji, lecz codziennością, która w jednej chwili runęła. Zamiast egzaminów i tanecznych prób przyszły cisza, niepewność i nowy, narzucony porządek.

Pierwsze tygodnie okupacji w Berdiańsku przypominały powolne tonięcie w ciemności. Nie było internetu, gazu, dostępu do gotówki. Woda do prysznica wymagała godzinnego przygotowania, sklepy pustoszały, na ulicach pojawiały się ciężarówki z rosyjską żywnością, której ceny biły rekordy, a jakość nie miała nic wspólnego z tym, co znano wcześniej. Najbardziej uderzające było jednak poczucie zawieszenia. „Miasto było puste. Masa wojskowej techniki. Było brudno, ponieważ nie działały służby komunalne. Czas jakby zamarł” — wspomina Maria. Dla nastolatki, która jeszcze niedawno planowała przyszłość, rzeczywistość nagle zatrzymała się w martwym punkcie.