Putin i literatura rosyjska jako narzędzie polityczne

05 pażdziernika 2025, 19:46

Putin i literatura rosyjska jako narzędzie polityczne

Oksana Zabużko pisała: „Czas spojrzeć na rosyjską literaturę nowymi oczami, wszak w dużej mierze to ona utkała ‘siatkę maskującą’ dla rosyjskich czołgów”. Słowa te nabierają szczególnego znaczenia w kontekście wydarzenia z 2 października 2025 roku na forum Wałdaju, gdy Władimir Putin recytował fragment wiersza Aleksandra Puszkina „Rocznica Borodina”.

Recytacja tego utworu nie jest jedynie gestem literackim czy symbolicznym nawiązaniem do tradycji rosyjskiej poezji, lecz może być interpretowana jako świadome działanie polityczne. „Rocznica Borodina” – wiersz napisany w 1831 roku – wspomina bitwę pod Borodino z 1812 roku i przedstawia Rosję jako obrońcę przed agresją zewnętrzną. Jednak w kontekście polskim fragmenty utworu mogą być odczytane jako wyraz wrogości wobec Polski, co skłoniło wielu badaczy do określenia go mianem „polakożerczego”.

Wykorzystanie tego wiersza przez Putina w publicznym wystąpieniu można rozumieć jako instrument kształtowania narracji historycznej. Recytacja odwołuje się do rosyjskiej tradycji literackiej, legitymizując współczesną politykę Kremla wobec Polski i innych państw sąsiednich. Poprzez przywołanie historycznych tekstów, Putin podkreśla obraz Rosji jako państwa broniącego Europę przed zagrożeniami zewnętrznymi, a jednocześnie uzasadnia swoje prawo do wpływania na losy krajów sąsiednich.

„Rocznica Borodina” pełni funkcję nie tylko literackiego wspomnienia bitwy, lecz także nośnika ideologii imperialnej. W wierszu Borodino staje się symbolem narodowej chwały i oporu wobec „całej Europy”, a Rosja jest przedstawiona jako zbiorowy bohater i obrońca kontynentu przed agresją Napoleona. Symboliczne motywy – Moskwa spalona, lecz niepokonana, zdobyty Paryż, rzeki Niemen i Sekwana – ilustrują przemianę z obrony w ofensywę, tym samym legitymizując ambicje ekspansyjne Rosji.

Nie mniej istotne są wątki polskie. Polska i Warszawa, wówczas pod wpływem Napoleona, ukazane są w wierszu jako zdradzieckie wobec słowiańskiej wspólnoty. W retoryce Puszkina ich rola uzasadnia rosyjską dominację i imperialną politykę: obecność Rosji w Polsce jawi się jako akt przywracania porządku i realizacji „narodowej misji imperium”. Toponimy w wierszu – od Borodina po Paryż, od Moskwy po Warszawę – nie pełnią wyłącznie funkcji geograficznej, lecz stają się instrumentem narracji politycznej i ideologicznej.

W kontekście współczesnym recytacja Putina jest przykładem instrumentalnego wykorzystania literatury i historii w polityce. Podobnie jak w przeszłości różne reżimy posługiwały się narodową literaturą do kształtowania tożsamości narodowej i uzasadniania działań politycznych, współczesna Rosja wykorzystuje dziedzictwo literackie do legitymizacji polityki zagranicznej i propagowania narracji o historycznej wielkości państwa.

Wnioskując, wiersz Puszkina nie jest jedynie literackim eposem, lecz także narzędziem politycznym, służącym kreowaniu imperialnej tożsamości, legitymizacji ekspansji i kształtowaniu napięć międzynarodowych. Recytacja „Rocznicy Borodina” przez Putina stanowi przykład, jak literatura może funkcjonować jako „siatka maskująca” dla działań politycznych – zgodnie ze słowami Zabużko, w którym historyczny tekst staje się elementem współczesnej strategii propagandowej.